Actieonderzoek is een interactieve manier van onderzoeken: al handelend probeert de onderzoeker na te gaan of zijn handelen het gewenste effect oplevert. Een vrijwel synonieme term aan actieonderzoek is praktijkonderzoek.

Onderzoek is gedefinieerd als het verzamelen van informatie om een antwoord te geven op vragen. Gewoonlijk treedt de onderzoeker terughoudend op. Een heel specifieke vorm van onderzoek is die waarin de onderzoeker juist niet die terughoudendheid betracht en een confrontatie met zijn object van studie aangaat. Juist door het onderzoeksobject te manipuleren, verkrijgt de onderzoeker nieuwe kennis en kan hij antwoorden geven op de vragen. Dit soort onderzoek wordt getypeerd door het uitproberen van een aantal mogelijkheden en kijken wat voor effect dat heeft. Een dergelijke attitude wordt onder andere verwacht van de organisatieadviseur en de therapeut. Vanwege de directe betrokkenheid van de onderzoeker bij het onderzoeksobject kan men deze vorm van onderzoek het beste typeren als actie-onderzoek.

Men komt actieonderzoek ook tegen onder aanduidingen als praktijkonderzoek en probleemoplossend onderzoek. Soms worden er aanduidingen gebruikt als ontwerp-onderzoek, of ontwerpend-onderzoek, maar deze laatste termen vinden wij beter passen bij een ontwerper zoals een architect of een meubelmaker. In Nederland heeft actie-onderzoek met name onder bedrijfskundigen en socio-therapeuten aanhangers. 

Het grote verschil van actieonderzoek met de overige vormen is dat de onderzoeker zich niet buiten het te onderzoeken systeem plaatst, maar juist in het middelpunt gaat staan. Actie-onderzoek heeft een intense binding met een concrete klant of cliÎnt.

Het wordt wel eens als voordeel genoemd dat de actie-onderzoeker zo direct betrokken is: men heeft een direct zicht op het probleemgebied en alles wat daar mee te maken heeft. Men ziet de ontwikkelingen en de effecten van de maatregelen. Mochten de ontwikkelingen niet de goede kant op gaan dan kan de actie-onderzoeker daar direct op reageren. Een ander voordeel dat vaak wordt genoemd, is dat de actie-onderzoeker het geheel kan overzien en ook de kleinste details in het onderzoek kan meenemen.

Tegenover deze voordelen staan echter een hele reeks trivialiteiten. Zo is het onmogelijk vast te stellen of de (wetenschappelijk) onderzoeker zich voldoende gedistantieerd heeft van zijn object van studie. Het heeft er alle schijn van dat de nieuw verworven kennis en inzichten sterk gekleurd zijn door de ervaringen van de actie-onderzoeker. Personen die terugkijken op de gang van zaken, hebben vaak verschillende opvattingen over wat zich werkelijk heeft afgespeeld en wat uiteindelijk doorslaggevend is geweest voor het (positieve) resultaat. Replicatiestudies zijn veelal teleurstellend wat betreft de stabiliteit van de vermeende factoren die het succes of het falen verklaren. Dit is het vraagstuk van de methodologische validiteit.

Naast de persoonlijke kleuring is ook de bruikbaarheid van de nieuw verworven kennis niet gegarandeerd. Het kenmerkende van de actie-onderzoeker in het organisatieadviesproces is dat de adviseur (nagenoeg) altijd in een n = 1 situatie zit: het gaat om dit bedrijf, om deze persoon en in deze ene specifieke situatie. Het is dus (vrijwel) altijd casestudie. In het algemeen (en met name in de wetenschap) gaat het evenwel niet om individuele, tijdelijke, of situationele kennis. En dit wordt vaak ook als een probleem ervaren: in hoeverre zijn de gegevens uit dit onderzoek bruikbaar voor andere situaties? Dit is het vraagstuk van externe validiteit.

Het is ook altijd onzeker of de actie-onderzoeker wel met de beste oplossing voor deze probleemsituatie komt. Hij heeft weliswaar een oplossing gevonden maar men zal er nooit achter komen of dit ook de beste oplossing is. Dit levert dan ook heel vaak discussie op.

In zijn algemeenheid heeft men wel de indruk dat met actie-onderzoek nieuwe kennis kan worden verkregen. Als zodanig is het daarom wel een vorm van onderzoek. Aan de betrouwbaarheid en de generaliseerbaarheid van de onderzoeksresultaten kan nog wel eens getwijfeld worden. Dit maakt het erg onduidelijk wat men nou werkelijk aan actie-onderzoek heeft (als wetenschappelijke methode die tot algemene kennis leidt).