Uit: F. van der Zee: Kennisverwerving in de Empirische Wetenschappen, de methodologie van wetenschappelijk onderzoek. BMOOO, Groningen, 2004.

Een bijzondere vorm van een steekproef is een panel, dat is een groep mensen die zich hebben opgegeven om zich met enige regelmaat te laten ondervragen. In onderzoek onder consumenten wordt veelvuldig gebruik gemaakt van panels.

Het werken met een panel heeft onmiskenbaar een aantal voordelen. Zo hoeft men niet steeds weer voor elk nieuw onderzoek een steekproef te trekken, het panel kan men zeer gedetailleerd samenstellen zodat het op meerdere aspecten een representatieve afstemming is van de samenleving, en de grootte van de steekproef ligt ook al min of meer vast. Een ander voordeel is dat de panelleden niet steeds weer opnieuw geïnstrueerd hoeven te worden hoe de vragenlijst in te vullen of hoe de antwoorden gegeven moeten worden.

Daar staan echter ook diverse nadelen tegenover. Hoewel men ervan uit mag gaan dat het panel representatief is voor de doelgroep, zal men dat toch steeds weer even moeten controleren. Er kunnen meerdere verstorende factoren zijn. Ten eerste hoeft niet iedereen in het panel te reageren; men zal daarom altijd na moeten gaan of er niet sprake is van selectieve uitval die samengaan met de kenmerken van de populatie. Ten tweede is de doelgroep niet voor elk onderzoek hetzelfde. Zo kan men een prachtige verdeling hebben die representatief is voor heel Nederland op aspecten als verdeeld over de provincies, naar inkomen, naar woonplek etc., maar staat dit panel ook representatief voor de Nederlandse bevolking op het aspect 'doet de boodschappen voor het huishouden'? Voorzichtigheid blijft derhalve geboden.

Een ander nadeel komt voort uit de manier van werken van sommige panels. In sommige panels wordt het lid beloond per beantwoorde vraag. Dit kan in de hand werken dat men vragen gaat beantwoorden die niet voor die persoon van toepassing zijn. Indien bijvoorbeeld een aantal vragen over een bepaald schoonmaakmiddel wordt gesteld, kan het panellid die beantwoorden zonder dat hij dat product ooit gekocht of gebruikt heeft. De enige manier voor de onderzoeker om daar achter te komen is het uitvoeren van een onderzoek waarin geverifieerd wordt of het panellid wel eerlijk heeft geantwoord. Dergelijk onderzoek komt niet of nauwelijks voor omdat zoiets de vertrouwensband tussen onderzoeker en panellid beïnvloedt.

Dat de respondent niet altijd eerlijk antwoord geeft, is natuurlijk niet alleen een probleem in onderzoek waarin gebruik wordt gemaakt van een panel. Men schijnt er echter wel eerder last van te hebben. Daarom worden de panelleden met enige regelmaat vervangen. Als vuistregel kan men aanhouden dat jaarlijks ongeveer een kwart van de panelleden vervangen moet worden door nieuwe. Dat betekent ook dat het panel jaarlijks opnieuw moet worden samengesteld en moet worden gecontroleerd op representativiteit.