Hieronder wordt onderzoek gedefinieerd en wordt een overzicht gegeven van de onderzoekstypen (onderzoekskubus) en een visie op de onderzoeker beschreven (methodologisch handelingsplan).

De pagina op deze site bestaat uit vier delen:
- omschrijving van wat onderzoek is
- definitie van onderzoek
- visie op de onderzoeker
- soorten / typen onderzoek
     - indeling volgens de onderzoekskubus
     - overige indelingen van onderzoek

Omschrijving van wat onderzoek is
Er zijn vele definities over onderzoek in omloop. Het is ondoenlijk om daar een overzicht van te geven. Om tot inzicht te komen wat onderzoek verrichten is, gaan we uit van alledaagse situaties waarin het woord onderzoek wordt gebruikt en proberen op die manier duidelijk te maken wat er allemaal achter het begrip onderzoek schuil gaat.

In de vele omschrijvingen en definities van onderzoek, komt één aspect bijna altijd naar voren: het verzamelen van informatie. Het verzamelen van informatie kan echter op heel verschillende manieren worden gedaan. Zo zal iemand die bij de dokter komt en daar de klachten voorlegt vaak ook nog aan een onderzoek worden onderworpen. Er gebeurt niets anders dan dat de arts gegevens verzamelt. Deze activiteit verschilt nogal van de astronoom die de sterrenhemel onderzoekt op zoek naar nieuwe planeten. En ook dat verschilt weer aanzienlijk van de antropoloog die volken in de Amazone beschrijft. Maar ook alledaagse activiteiten worden met de term onderzoek aangeduid. Iemand die de weg kwijt is, gaat op onderzoek uit om zich te oriënteren waar hij zich bevindt. Onderzoek komt dus in zeer veel uiteenlopende vormen, soorten en maten voor, maar ze hebben allemaal één kenmerk gelijk: het verzamelen van informatie.
      

Kenmerkend voor onderzoek is wel dat het gaat om het verzamelen van nieuwe informatie. Dit houdt in dat er al ergens kennis aanwezig is en dat die kennis ergens moet zijn opgeslagen; er moet een kennisdrager zijn waar die nieuwe informatie aan toe moet worden gevoegd. In eerste instantie denkt men dan aan het geheugen. Als men evenwel doordenkt zijn ook andere kennisdragers denkbaar. Velen maken gebruik van een extern geheugen, zoals de agenda, het boodschappenlijstje, het notitiepapiertje. Deze hebben gewoonlijk een kort bestaan. Kennisdragers die wat langer meegaan zijn boeken, tijdschriften, films, digitale diskettes, cd-roms, etc.
      

Bij onderzoeken gaat het om het verzamelen van informatie dat leidt tot voor de persoon nieuwe kennis. Kennis kan al eerder of elders zijn verzameld, maar de onderzoeker weet dat niet. Dit kan ertoe leiden dat gelijksoortig onderzoek twee of meer keer wordt gedaan, of dat onderzoekers op verschillende plaatsen op de wereldbol met dezelfde bevindingen komen, zoals de ontdekking van (verrijkte lucht met) zuurstof door Scheele, Priestley en/of Lavoisier, of de methode van integraal- en differentiaalrekening door Newton en/of Gauss.

Een tweede algemeen kenmerk van onderzoek is dat men de nieuwe kennis nodig heeft  om antwoord te geven op vragen. Dit moet men in de meest brede zin zien. Het maakt duidelijk dat onderzoek een gerichte activiteit is. Als de huisarts een onderzoek uitvoert, wil hij erachter komen welke oorzaak er aan de klacht ten grondslag ligt. Men gaat ervan uit dat de huisarts niet zo maar wat doet, maar dat het ook ergens toe leidt. Het onderzoek zelf lost het probleem niet op. Maar, door het verrichten van onderzoek kan men er wel achter komen op welke wijze het probleem het beste opgelost kan worden.
      

Om tot een antwoord te komen, moet de onderzoeker een aantal stappen zetten. Na het verzamelen van de informatie komt het bewerken van informatie. Ook dit maakt een wezenlijk onderdeel uit van het verrichten van onderzoek. Het bewerken van de informatie komt neer op het systematisch analyseren van de verkregen informatie. Men moet relevante van irrelevante informatie scheiden, en mogelijke verbanden analyseren.
      

Indien de onderzoeker de informatie heeft geanalyseerd, moet hij de resultaten verwerken tot een antwoord of een advies. Een advies is op te vatten als het antwoord hoe men een bepaald probleem het beste zou kunnen aanpakken. De huisarts die zijn onderzoek goed heeft uitgevoerd, weet welke ziekte de patiënt heeft. Vervolgens kan hij de patiënt een medicijn voorschrijven of  verwijzen naar een specialist voor een nader onderzoek of een behandeling.
      

Maar dan is onderzoek nog steeds niet afgerond. De onderzoeker moet zijn bevindingen mededelen. Hij moet komen tot een rapportage. De huisarts moet de patiënt een briefje voor de apotheek meegeven, of een verwijsbrief naar de specialist. Duidelijk is dat daarmee het probleem niet is opgelost. Het probleem is pas opgelost als de zieke zijn medicijnen inneemt dan wel dat de specialist hem zodanig behandelt dat de klachten zich niet meer voordoen.

Definitie van onderzoek
Op grond van het bovenstaande willen we onderzoek als volgt definiëren: onderzoek is het verzamelen van (nieuwe) informatie om de kennis te vergroten, teneinde daarmee de probleemhebber een advies te kunnen geven hoe zijn probleem is op te lossen.

Visie op de onderzoeker
Dat de onderzoeker slechts vragen beantwoordt, is een opvatting die men in menig boek over onderzoek (nog) niet tegenkomt. Meestal wordt de onderzoeker voorgesteld als degene die problemen oplost. Naar onze mening is dat een volstrekt verkeerde opvatting van zaken. De onderzoeker lost problemen niet op. Dat moet de probleemhebber doen. Het enige dat een onderzoeker kan doen, is aangeven hoe het probleem het beste opgelost kan worden. Een overheidsinstelling die niet weet welk beleid uitgevoerd moet worden, laat dit zeker niet door de onderzoeker beslissen en uitvoeren. De ondernemer die te weinig winst maakt, laat de onderzoeker niet aan het roer tot er wel weer winst wordt gemaakt. In beide gevallen is het slechts de taak van de onderzoeker de weg aan te geven waarlangs men kan gaan om het probleem op te lossen. Indien men verwacht dat de onderzoeker ook de probleemoplosser is, dan plaatst men hem op de stoel van de burgemeester die beslissingen neemt zonder inspraak van de gemeenteraad, of plaatst men hem op de stoel van de directeur of raad van commissarissen en maakt hem verantwoordelijk voor het beleid. Een onderzoeker krijgt nooit dergelijke vergaande bevoegdheden en zal dus ook nooit probleemoplosser worden.
 

Deze visie op onderzoek wordt goed weergegeven in het methodologisch handelingsmodel <Zie pop-up>. In dat model wordt ook duidelijk gemaakt dat de onderzoeker afstand neemt van het gebeuren in de empirie. Hij objectiveert zijn blik en reduceert het empirisch gebeuren tot alleen die dingen die belangrijk zijn. Hoe de onderzoeker dient te handelen wordt uitgelegd op de pagina methodologie van dit digitaal woordenboek onderzoek methodologie en statistische methoden.

Indeling van onderzoek volgens de onderzoekskubus
Er zijn diverse indeling van onderzoek mogelijk. De mooiste indeling vinden we echter die van de onderzoekskubus <zie pop up>. Dat leidt tot 72 basistypen van onderzoek, die terug te voeren zijn naar drie dimensies:

Onderzoeken ingedeeld op de dimensie onderzoeksdesign
 - exploratief onderzoek
 - beschrijvend onderzoek
 - vergelijkend onderzoek
 - evaluatieonderzoek
 - verklarend onderzoek
 - longitudinaal onderzoek

Onderzoeken ingedeeld op de dimensie ‘plaats van dataverzamelen’
 - bureauonderzoek
 - veldonderzoek
 - laboratoriumonderzoek
 - simulatie-onderzoek

Onderzoek op de dimensie ‘aantal onderzoekseenheden’
 - kwantitatief onderzoek
 - kwalitatief onderzoek
 - casestudie

Overige indelingen
Onderzoek kan op nog meer aspecten worden ingedeeld. Dat kan heel simpel door er een bijvoeglijk naamwoord voor te zetten. De meest simpele is een indeling naar vakgebied. Men krijgt dan bijvoorbeeld natuurkundig onderzoek, scheikundig onderzoek, psychologisch onderzoek, geneeskundig onderzoek.

Twee andere veelvoorkomende indelingen zijn de volgende: wetenschappelijk versus niet-wetenschappelijk onderzoek en fundamenteel onderzoek versus toegepast onderzoek.

Soms wordt onderzoek ingedeeld naar de methode. Sommigen beschouwen de volgende vormen van onderzoek als aparte typen onderzoek:
- enquête
- schriftelijk onderzoek
- telefonisch onderzoek
- online onderzoek

Een bijzonder type onderzoek is actie-onderzoek. Sommigen beschouwen dit als een vorm van onderzoek die wetenschappelijk niet deugt. Hoewel we onze bedenkingen hebben, zien we het toch wel als een vorm die een bijdrage kan leveren aan onze (wetenschappelijke) kennisbank.

Op deze site worden veel begrippen over onderzoek en methodologie uitgelegd en wordt er veel aandacht besteed aan diverse statistische methoden. Heeft u toch liever iets op papier, dan raden we u het boek Kennisverwerving in de Empirische Wetenschappen, de methodologie van wetenschappelijk onderzoek aan. Wilt u leren onderzoek te verrichten, dan zijn onze studieboeken over onderzoeksmethoden in een bepaalde tak van wetenschap zeer geschikt.